پیگیری برخی دوگانه ها در «آری اینچنین بود برادر»

برخی شارحان ، گفتار «آری اینچنین بود برادر»  اثر «دکتر علی شریعتی »  را حاصلِ نگاهِ متفاوت وی به تاریخ دانسته اند .  این حکم گرچه،حکم صائبی است اما به  نظر می رسد مضمون اصلی آن گفتار را  منعکس نمی کند . پیام اصلی «آری اینچنین بود برادر » را در قالب برخی دوگانه ها می توان خلاصه کرد . یکی از این دو گانه ها  از  مواجهه «پیامبران الهی»  با «صُوَر ِمختلف بردگی» شکل می گیرد  و  دوگانه دیگر ، حاصل واکاویِ  پدیده ای است که می توان آن را با عناوینی همچون «تمدن»  ، «سازندگی»، « آبادگری»  ، «خدمتگذاری»  ، «توسعه» و حتی «کار جهادی»، « مهرورزی»، « انقلابیگری »و «عدالتخواهی»  مشخص کرد. در پی این واکاوی است که در لایه های زیرین  یک پدیده جذاب و  با شکوه  -که می تواند  اسمهای مختلفی  داشته باشد- و احیاناً در کنار سویه های  مثبت ِ آن - حضور  فعالِ «سرکوب» ، « تسلط » ، «آمرانِگی »، «ستمگری» ، « بی عدالتی» ،«بی انصافی» ، «تحمیق» و «اغواشدگی » قابل رؤیت خواهد بود. این چند سویگی و چند چهرگی  ،بیش از آنکه وصفی ذهنی باشد  ، خصلتی عینی است و لذا می تواند بدون قصد و نیت پیشینی  صورت پذیرد . در پِیِ  ملاحظه همین چند سویگی  است  که در می یابیم  به شکوه ظاهری یک پدیده نباید اکتفا کرد و  نباید  بر اساس  داوری درباره یک  کارکرد یا یک بُعدِ پدیده، هویتِ نهائی و کارکردهایِ دیگرش را از یاد ببریم.  اعم از اینکه آن کارکرد مغفول کارکرد کلی و غالب پدیده مزبور باشد یا صرفاً یکی از مجموعه کارکردهای موجود یا ممکن ِ آن.

در «آری اینچنین بود برادر » با دو «دوگانه » مواجهیم  که به نوبه خود با هم در ارتباطند :  دوگانه اول  حاصلِ تضاد  سیره پیامبران با صُوَرِ مختلفِ بردگی  است  و در دوگانه دوم امری شکوهمند و چشمگیر  را می یابیم که پرده بر  واقعیتی غیر انسانی   افکنده است . اگراین دوگانه ها  را با تأمل و تعهد در نظر آوریم،  پیام «آری اینچنین بود برادر » بیش از آنکه مربوط به «تاریخ »و «گذشته» باشد مربوط به همین امروز و  مربوط به فردایِ همه ملتها است . ذکر این نکته هم خالی از فایده نیست که  « آری اینچنین بود برادر »یک سونگریِ خاصی را به جای یک سو نگریِ دیگر  نمی نِشاند بلکه این ظرفیت را دارا است که نگاه ما رادر فهم پدیده های  بالفعلِ سیاسی و فرهنگی پیچیده تر  کند؛ گو اینکه می توان با نقد متعهدانه و عالمانه  ،  آن  را تدقیق و تنقیح کرد  و ظرفیت تکامل بخشَش را  بیش از پیش به فعلیت رساند. /ا. ح. ترکش دوز

************   

اگر مخاطبان محترم نسخه چاپیِ «آری اینچنین بود برادر»  را در اختیار دارند بهتر است آن گفتار ارجمند را از روی نسخه چاپی مطالعه کنند . با این حال نسخه ای از آن در فضای مجازی هم  قابل دریافت است.