بهره ای از « پرتوی از قرآن » نوشته عالِمِ مجاهد سید محمود طالقانی
________________________________________
«در نظامِ خلقت، علم و حکمت و اراده خداوند ، در پِیِ برخوردِ سطوحِ عناصرِ طبیعی و جریان‌ها و فعل و انفعالهایِ مُستمر ظهور و تحقق می‌یابد، استعدادها و تکامل انسانها نیز در پِیِ حرکت و تداول و برخوردها ، پدید می‌آید، و در پِیِ هر رکود و بستگی و خاموشی و سرفصلی، وحی و امر دخالت می‌کند و انبیاء و آگاهانی برانگیخته می‌شوند و نَبأها و آگاهیهایی می‌دهند و افرادِ راقی می‌سازند و سطح اندیشه‌ها و ایمانها را بالا می‌برند، رکود را در هم می‌شکنند و جریانِ کُند را تسریع و تشدید میکنند ... تا ختم رسالت وحی، که آغاز و افتتاح درهای علم و آگاهی و« تنبؤ» به روی همه و برای همه است، {...} تا(انسان )با آگاهی به خود ، به جهان و اسرار خلقت و «مبادی و غایات جهان و انسان» ، آگاهی و علم یابد و قلم به دست گیرد و آنچه دریافته گسترش و امتداد دهد : اقرَأ بِاسم‌ِ رَبِّک‌َ الَّذِی خَلَق‌َ. خَلَق‌َ الإِنسان‌َ مِن عَلَق‌ٍ. اقرَأ وَ رَبُّک‌َ الأَکرَم‌ُ. الَّذِی عَلَّم‌َ بِالقَلَم‌ِ، عَلَّم‌َ الإِنسان‌َ ما لَم یَعلَم ... نخستین وحی و اولین سوره و همین امر ، سرفصل و فاصلِ اسلام و جاهلیت است. درگیری از همین حرکت و جریان وحی آغاز شد، صف توحید و آگاهی و علم. و صفوف شرک و کفر و جهل.
در میانِ گروندگانِ به اسلام، بخصوص بعد از « قدرت و پایگاه یافتن مسلمانان در مدینه»، کسانی بودند که هنوز ریشه‌های جاهلیت و جنگهای قبیلگی و افتخارات آن را با خود داشتند و با اتکاء به قدرت و ایمان و نویدهای آن، می‌پنداشتند اسلام و قدرتی که از آن یافتند، تعقیب همان خصلت‌های قبیلگی و جاهلیت و جنگهای ناشی از آنها باید باشد: گشودن عقده‌ها، پیروزی، سَروَری قبیله یا قبائل، غنایم و غارت.
شکست‌ِ مسلمانان در میدان احد، که اولین صف آرایی و آمادگی و جنگ رسمی و مجهز بود، بیشترِ نومسلمانانی را که هنوز هدفهای اسلام را نشناخته و گرفتار انگیزه‌ها و آثار جاهلیت بودند، دچار تحیر و شکست روحی و اندیشه {و}عقبگردی کرد{.....}.و لما یعلم الله الذین جاهدوا و یعلم الصابرین. خلاصه این آیات و آیات دیگری که در همین زمینه نازل شده، همین است که در این سر فصل و جریان جدید تاریخی، این تداول و حوادث ، برای ساختن و پرداختنِ شخصیت‌هایِ برتر و شهدایِ ایمان و توحید و علم و جهان بینیِ برتر باشند و مؤمنان صافی و جاهد و صابر پرورنده شوند که با مشعل ایمان و قدرت‌ِ صبر، وحی‌ِ قرآن را- از اقرَأ ... تا پایان - به دنیایی که تاریکی و شرک و جهل بر سراسرِ آن خیمه زده است به هر گوشه و کنار آن برسانند و شمشیر را از دستِ پاسداران‌ِ طغیان و قلم را ، از دستِ قلمداران اندکی که در اندیشه‌ها و مدرسه‌های بسته و طبقات محدود -که خواه نخواه در خدمت شمشیر است - بیرون آرَند و ایمان و تقوا و علم و قلم را حاکم و همگانی گردانند. «هدف » همین بوده و هست و آزمایشها برای همین :
أَمْ حَسِبْتُمْ أَن تُتْرَکُواْ وَلَمَّا یَعْلَمِ اللّهُ الَّذِینَ جَاهَدُواْ مِنکُمْ ...توبه/16
أَمْ حَسِبْتُمْ أَن تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ .... بقره / 214
أَحَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لَا یُفْتَنُونَ ...عنکبوت/ 2
وَلَنَبْلُوَنَّکُم بِشَیْءٍ مِّنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ ...بقره /155
...وَلَوْ یَشَاء اللَّهُ لَانتَصَرَ مِنْهُمْ وَلَکِن لِّیَبْلُوَ بَعْضَکُم بِبَعْضٍ... / وَلَنَبْلُوَنَّکُمْ حَتَّىٰ نَعْلَمَ الْمُجَاهِدِینَ مِنکُمْ وَالصَّابِرِینَ وَنَبْلُوَ أَخْبَارَکُمْ .محمد / 4 و 31
...وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ لَجَعَلَکُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَلَٰکِنْ لِیَبْلُوَکُمْ فِی مَا آتَاکُمْ...مائده /48.
..ثُمَّ صرَفَکمْ عَنهُمْ لِیَبْتَلِیَکُمْ... وَ لِیَبْتَلیَ اللَّهُ مَا فی صدُورِکمْ وَ لِیُمَحِّص مَا فی قُلُوبِکُمْ وَ اللَّهُ عَلِیمُ بِذَاتِ الصدُورِ ....آل عمران / 152و 154 .»
( طالقانی، سید محمود ، تفسیر پرتوی از قرآن، جلد سوم، چاپ اول، شرکت سهامی انتشار ، تهران ، 1358 ،صفحات 358- 360 )
___________________________________________
* تیترِ این فراز از« احیا »است و متنِ آن از تفسیر آیات 138 تا 149 سوره آل عمران برگزیده شده است .
- ۹۶/۰۷/۰۶