خط انبیاء و مبارزه با حِس تقلید مردم - آموزه ای دیگر از مطهری

احیا : استاد شهید مطهری در فرازی از بحثهای «انجمن اسلامی پزشکان»  - درباره نبوت -  می گوید : "من یک وقت در قرآن مطالعه می کردم دیدم جُزء مشترکات همه پیغمبران یکی همن است که با این حِسِّ تقلیدِ مردم مبارزه کرده اند " (کتاب نبوت - بحثهای انجمن اسلامی پزشکان - چاپ اول، انتشارات صدرا ، صفحه 32) برای اینکه مقصود ایشان از این سخن آشکار شود چند جمله قبل و بعد  آنرا هم  نقل می کنیم : «آمدن پیغمبران نه برای این است که نیروی عقل مردم راکد بشود - یعنی جانشین عقل بشوند - بلکه بر عکس است؛برای به کار انداختن عقل و برای آزاد ساختن عقول است و این جزء نصوصی است که در خود اسلام آمده .  اولاً شما در خودِ قرآن می بینید که «مسئله لعلهم یعقلون»  ، «لعلکم یتفکرون»  و این چیزها هست که اصلاً بنای قرآن بر زنده کردن و بیدار کردن عقل و بر پاره کردنِ زنجیرهایی است که عقل را دربند می کشد از قبیلِ تقلید - انا وجدنا آبائَنا علی امه و انا علی آثارهم مقتدون( زخرف ، 23) -  که یک وقت من در قرآن مطالعه کردم دیدم جُزءِ مشترکاتِ همه پیغمبران یکی همین است که با این حِسِّ تقلیدِ مردم مبارزه کرده اند . حرف ما این است که اگر پیغمبران نیامده بودند و رهبری نکرده بودند ، اصلاً این عقل در همان حَدِّ کودکی مانده بود  و بشر به این حد نرسیده بود . ما الآن بشرِ آزاد شده را داریم می بینیم؛ می گوئیم می رود به کره ماه . خیال می کنیم اگر پیغمبران هم در چند هزار سال پیش نیامده بودند بشر امروز می‏رفت به کره ماه، در صورتی که این پیغمبران بودند که آمدند و آمدند و زنجیرها را از عقل بشر پاره کردند و پاره کردند و به او شخصیت دادند. موجودی که در مقابل ساخته خودش تعظیم می‏کرده، آتش را پرستش می‏کرده، خاک را پرستش می‏کرده، سنگ را پرستش می‏کرده -  می گویند هیچ موجودی در دنیا نیست الّا اینکه مدتی خدایی کرده - وتی پیغمبرانی می‏آیند او را از عبادت هر چیزی جز خدای یگانه آزاد می‏کنند و یک تکیه‏ گاه دیگری به او می‏دهند و آن تکیه گاهها را از او می‏گیرند و به او می‏گویند تو اشرف مخلوقات هستی: وَ لَقَدْ کرَّمْنا بَنِی آدَمَ وَ حَمَلْناهُمْ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ ، اینها برای تو آفریده شده است، حتی می‏گوید خورشید و ماه و ستاره مسخّر توست و برای توست و تو اشرف مخلوقات هستی، آن وقت است که این بشر دست و پایش آزاد می‏شود.حضرت امیر در باب فلسفه آمدن پیغمبران می‏فرماید: «فَبَعَثَ فیهِمْ رُسُلَهُ وَ واتَرَ الَیهِمْ انْبِیاءَهُ لِیستَأْدوهُمْ میثاقَ فِطْرَتِهِ» پیامبران را پشت سر هم فرستاد تا آن پیمانی را که در فطرت مردم از آنها گرفته از ایشان بخواهن - خیلی تعبیر عجیبی است! یعنی آنها را بر جاده فطرت و طبیعتشان‏ ببندازند، موانع فطرتشان را بر طرف کنند «وَ یذَکروهُمْ مَنْسِی نِعْمَتِهِ»نعمتهایی را که به آنها داده و فراموش کرده اند به یادشان بیاورند، به آنها بشناسانند که تو چه هستی و چه نعمتهایی به تو داده ام؛ این نعمتهایی که تو خودت را در خدمت او قرار می‏دهی، او در خدمت تو باشد. «وَ یثیروا لَهُمْ دَفائِنَ الْعُقولِ» - دفائن، گنج را می‏گویند که در زیر خاک است؛ چون در زیر خاک است و خاک رویش را گرفته آدم روی آن راه می‏رود ولی نمی‏فهمد که زیر پایش گنج است؛ «اثارَه» برطرف کردن خاکها است -  تا خاکها را از روی گنجینه های عقلها بردارند. این نیروی اضافی‏ ای که شما می‏گویید، نیامده که حتی کمک باشد برای عقل . ما فوق کمک است برای عقل، تا چه رسد که بگوییم آمده‏ اندکه به عقل بگویند تو برو کار نداشته باش ؛ ما کار می‏کنیم .                  ما خواستیم عرض کنیم اگر ما باشیم و این ساختمان بشر، می‏بینیم این ساختمان بشر، هم نیاز دارد به رهبری و هدایت - همان که شما از آن تعبیر می‏کنید که عقلش را کمک کند- و هم نیاز دارد به اینکه آن غریزه منفعت جویی فردی او را رام کند یا به قول فروید آن را تعالی بدهد یعنی متوجه مسائل بالاتری بکند تا مصالح اجتماعی ‏اش هم بر همین اساس تنظیم شود.". پایان سخن مطهری.

مرتضی مطهری" رجوع غیر مجتهد به مجتهد" را با مضمونی که در اینجا ملاحظه کردیدسازگار می دانست . درنظر او تقلید در احکام فرعیه شرعیه هم، روی آوردنی حقیقت طلبانه به عاِلم همراه با نقد و بررسی و مراقبت از همان عالم است . ، تعبیری  که  او در مقاله »اجتهاد و تقلید» در کتاب «ده گفتار » در مورد ِ نسبتِ مردم با مراجع دینی ذکر می کند « چشم و گوش بازداشتن و مراقب  بودن » است  .مطهری نمی پسندید که حتی  تقلید در فروع - یا آنچه در جامعه مذهبی ما تقلید خوانده شده است - از جنس سرسپردن باشد  .سخن وی - در این باره -  در همین «احیا » با عنوان «سرسپردن یا چشم و گوش بازداشتن و مراقب بودن؟ » آمده است./ امیر حسین ترکش دور